e - MÜHASİB.AZ

Məlumat bazaları üzrə axtarış

İcarə əməliyyatlarında vergi uçotunun təşkili

İcarə əməliyyatlarında vergi uçotunun təşkili zamanı aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirmək lazımdır:

  1. Tərəflərin təşkilati-hüquqi formasına

    Tərəflərinin təşkilati-hüquqi formasından aıslı olaraq (fiziki şəxs-sadə vətəndaş, fiziki şəxs-fərdi sahibkar, hüquqi şəxs, qeyri-rezident) icarə əməliyyatlarının vergi uçotu fərqli qaydada aparıla bilər.

    Belə ki, icarəyə verən və içarəçi vergi uçotunda olmayan fiziki şəxs-sadə vətəndaş olarlarsa (misal üçün, mənzil kirayəsi), o zaman, icarəyə verən fiziki şəxs özü vergi ödəyicisi kimi vergi orqanında uçota alınmalı (VÖEN almalı) və bu fəaliyyətdən əldə etdiyi gəlirdən 14 faiz dərəcə ilə vergini hesablayıb dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

    İcarəyə verən fiziki şəxs (sadə vətəndaş və ya fərdi sahibkar) olarsa icarəçi isə fiziki şəxs-fərdi sahibkar və ya hüquqi şəxs, o zaman, icarəçi ödəmə mənbəyindən 14% vergi tutub dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

    İcarəyə verən hüquqi şəxs olarsa, o zaman, o icarədən əldə etdiyi gəlirə görə mənfəət vergisi ƏDV hesablamalıdır.

    Qeyd: icarə haqqından gəlir hüquqi şəxslər üçün sahibkarlıq, fiziki şəxslər üçün isə qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir hesab olunur. Bu səbəbdən də, fərdi saibkarlar ƏDV ödəyiciləri olsa da, icarədən əldə edilən gəlir ƏDV-nə cəlb edilmir.

    Qeyd: İcarəyə götürülmüş bələdiyyə mülkiyyətində olan torpaqlara görə ödənilən icarə haqqından vergi tutulmur və bu torpaqlara görə alınan icarə haqqı bələdiyyə tərəfindən mənfəət vergisinə cəlb edilmir.

  2. İcarə əməliyyatının maliyyə lizinqi əməliyyatı olub-olmamasına

    Aşağıdakı hallardan biri olarsa əmlak icarəsi maliyyə lizinqi sayılır:

    • lizinq müqaviləsi ilə icarə müddəti qurtardıqdan sonra əmlakın mülkiyyətə verilməsi nəzərdə tutulur, yaxud icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəçi əmlakı müəyyən edilmiş və ya qabaqcadan güman edilən qiymətlərlə almaq hüququna malikdir, yaxud;
    • icarə müddəti icarəyə götürülən əmlakın istismar müddətinin 75 faizindən artıqdır, yaxud;
    • icarə müddəti qurtardıqdan sonra əmlakın qalıq dəyəri icarənin əvvəlinə onun bazar qiymətinin 20 faizindən azdır, yaxud;
    • icarə haqqının ödəniləcək məbləği əmlakın icarənin əvvəlinə olan bazar qiymətinin ən azı 90 faizinə bərabərdir və ya ondan artıqdır (lakin bu hal aktivin istifadə olunması müddətinin 3/4-ü qurtardıqdan sonra başlanan icarəyə tətbiq edilmir), yaxud;
    • icarəyə götürülən əmlak icarəçi üçün sifarişlə hazırlanmışdır və icarə müddəti qurtardıqdan sonra icarəçidən başqa heç kəs tərəfindən istifadə edilə bilməz.

    Maliyyə lizinqi zamanı yuxarıda göstərilən şərtlərdən biri yerinə yetirilməlidir. Həmin şərtlər yerinə yetirilmədiyi halda əməliyyat maliyyə lizinqi əməliyyatı hesab edilmir

    Bundan başqa, AR Vergi Məcəlləsinin 140.1 maddəsinə əsasən maliyyə lizinqi müqaviləsi üzrə lizinq alan qismində yalnız hüquqi şəxslər və fərdi sahibkarlar çıxış edirlər. Lizinq müqaviləsi fərdi sahibkar olmayan fiziki şəxs (sadə vətəndaş) ilə bağlanıla bilməz.

    Digər vacib məsələ isə, icarəyə verən maliyyə lizinqi başlananadək aktivin sahibi olduğu hallarda ssudanın verilməsi rejiminə əlavə olaraq, əqd əmlakı icarəyə verənin satması və icarəçinin alması kimi qiymətləndirilir. Eyni yanaşma icarəyə verənlə (lizinq verənlə) satıcı vergitutma məqsədləri üçün eyni şəxs olduqda istifadə edilir.

  3. İcarə haqqının bazar qiymətinə uyğun olub-olmamasına

    Vergi uçotunda diqqət yetirilməsi olan digər məsələ icarə haqqının bazar qiymətinə uyğun olub-olmaması ilə bağlıdır. Doğrudur, icarə haqqı icarəçi və icarədar arasında bağlanılan icarə müqaviləsi əsasında müəyyən edilir. Lakin, bəzi hallarda, vergi məqsədləri üçün icarə haqqı müqaviləyə əsasən deyil, bazar qiymətinə əsasən müəyyən edilə bilər.

    Belə ki, AR Vergi Məcəlləsinin 124.4. maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasında daşınmaz əmlakın (sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondu istisna olmaqla) vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləği bu Məcəllənin 14-cü maddəsinə uyğun olaraq, bazar qiyməti nəzərə alınmaqla müəyyən edilir.

    AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.5-ci maddəsində qeyd edilib ki, daşınmaz əmlakın (sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondu istisna olmaqla) vergitutma məqsədləri üçün aylıq icarə haqqının məbləğinin müəyyən edilməsi zərurəti yarandıqda vergilərin hesablanması bazar qiyməti nəzərə alınmaqla aparıla bilər.

    Misal

    Fərdi sahibkar mülkiyyətində olan yeni tikilən binanın birinci mərtəbəsində olan qeyri-yaşayış sahəsini icarə müqaviləsinə əsasən hüquqi şəxsə 800 manata icarə veribdir. Vergi orqanları vergi öhdəlikləri müəyyənləşdirilərkən müəyyən etmişdilər ki, icarəyə verilən sahənin icarəsinin bazar qiyməti 8 000 manatdır. Nəticədə əmlakı istifadəyə verən fərdi sahibkara AR Vergi Məcəlləsinin 14-cü maddəsinə əsasən müəyyən olunan bazar qiymətləri tətbiq olunaraq vergi hesablanmışdır:

    8 000 * 14% = 1 120 AZN

    Misal

    Fərdi sahibkar mülkiyyətində olan mənzilini icarə müqaviləsinə əsasən verqi qeydiyyatında olmayan digər fiziki şəxsə 800 manata icarə veribdir. Vergi orqanları vergi öhdəlikləri müəyyənləşdirilərkən müəyyən etmişdilər ki, icarəyə verilən mənzilin icarəsinin bazar qiyməti 2 000 manatdır. Lakin, AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.5 maddəsinə görə sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan yaşayış fondu icarəyə verildikdə bazar qiymətinin tətbiqi istisnadır. İcarə haqqından hesablanan vergi olacaqdır:

    800 * 14% = 112 AZN

    Bundan başqa, AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.2 maddəsinə əsasən icarə müqaviləsi qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxslər arasında həyata keçirildikdə vergilərin hesablanması bazar qiyməti nəzərə alınmaqla aparıla bilər.

    Misal

    Fərdi sahibkar sahibkarlıq fəaliyyəti ücün yük abtomobilini öz atasından icarəyə gotürmüşdür. Belə olduqda, atasına icarə haqqı ödədikdə fərdi sahibkar icarədən olan gəlirlərdən ödəmə mənbəyində (14 faiz dərəcə ilə) vergini tutub dövlət büdcəsinə ödəyəcəkdir. Fiziki şəxs olan atanın gəlirləri yalnız icarədən olduğu halda vergi uçotuna alınmaq və bununla bağlı bəyannamə təqdim etmək öhdəliyi yaranmır.

    Ailə üzvləri arasında verilmiş əmlakdan gəlir götürmək üçün istifadə edildiyi halda bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla icarə müqaviləsi bağlanmalıdır. Belə ki, ailə üzvləri qarşılıqlı surətdə asılı olan şəxs hesab edilir və AR Vergi Məcəlləsinin 14.3.2 maddəsinə əsasən belə şəxslər arasında təsərrüfat əqdləri həyata keçirildikdə vergilər bazar qiymətləri nəzərə alınmaqla hesablanır.

    İcarə üzrə bazar qiymətləri müəyyənləşdirilərkən qiymətlərə təsir edə bilən icarə obyektinin yerləşdiyi ərazi, icarə obektinin keyfiyyət göstəriciləri və qiymətlərə təsir edə bilən digər şərtlər nəzərə alınır.

  4. Torpaq vergisi

    Torpaq icarəyə verilirsə, torpaq vergisinin və digər yüklülüklərin icarəçi, yaxud icarəyə verən tərəfindən ödənilməsi vacib məsələlərdən olur. Belə ki,

    AR Mülki Məcəlləsi, Maddələsinin 709-cu maddəsinə əsasən:

    İcarə müqaviləsində ayrı şərtlər nəzərdə tutulmamışdırsa, icarəyə verilən torpağın yüklülüklərini və ondan tutulan vergiləri torpaq və vergi qanunvericiliyi ilə müəyyənləşdirilmiş qaydada torpaq mülkiyyətçisi ödəməlidir.

    Eyni zamanda, Torpaq icarəsi haqqında AR Qanunu-na əsasən:

    İcarəyəverən torpaq vergisi tədiyəçisi olduqda, torpaq vergisi icarə haqqının tərkibinə daxil edilir. İcarəyəverən torpaq vergisi tədiyəçisi olmadıqda, icarə haqqının tərkibində torpaq vergisi nəzərə alınmır.

  5. Sadələşdirilmiş vergi

    Əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir əldə edən şəxslərin sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ yoxdur.

    Lakin, əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir əldə edən şəxslər bu fəaliyyətlə yanaşı, digər fəaliyyət növləri ilə məşğul olduqda digər fəaliyyətdən əldə etdiyi gəlirlərə sadələşdirilmiş vergini tətbiq etmək hüququna malikdirlər. Bu halda əmlakın icarəyə verilməsi və digər fəaliyyət növləri üzrə əldə edilən gəlirlərin və xərclərin uçotu hər bir fəaliyyət növü üzrə ayrılıqda aparılır.

    Onu da qeyd etmək lazımdır ki icarə müqaviləsi əsasında istifadə edilən avtomobil nəqliyyatı vasitələri ilə sərnişin və yük daşımaları həyata keçirildikdə sadələşdirilmiş verginin ödənilməsinə nəqliyyat vasitəsini icarə müqaviləsi ilə idarə edən şəxslər məsuliyyət daşıyırlar. Bütün digər hallarda sadələşdirilmiş verginin ödənilməsinə avtomobil nəqliyyatı vasitəsinin sahibi məsuliyyət daşıyır. Burada sadələşdirilmiş vergi "Fərqlənmə nişanı"-nın alınması ilə ödənilir.

  6. Əmlak vergisi

    Binaların icarəyə, kirayəyə verildiyi, habelə sahibkarlıq və ya kommersiya fəaliyyəti ,ilə məşğul olmaq üçün istifadə edildiyi hallar olduqda AR Vergi Məcəlləsinin 102.2-ci maddəsində göstərilən şəxslərin, habelə pensiyaçıların və müddətli hərbi xidmət hərbi qulluqçularının və onların ailə üzvlərinin müddətli hərbi xidmət dövründə binalara görə ödəməli olduqları əmlak vergisinin məbləğinə tətbiq edilən 30 manatlıq güzəşt ləğv edilir.

  7. Sosial sığorta

    Sosial sığorta haqqında AR Qanununun 15-ci maddəsinə əsasən muzdlu işə və sahibkarlıq fəaliyyətinə aid olmayan gəlirlər üzrə, o cümlədən, əmlakın icarəyə verilməsindən gəlirlər üzrə məcburi dövlət sosial sığorta haqqı hesablanmır.

    Misal

    Vergi uçotunda olan fiziki şəxs (fərdi sahibkar) ona məxsus qeyri-yaşayış sahəsini hüquqi şəxsə, aylıq icarə haqqı 800 manat olmaqla, icarəyə verir.

    İcarəçi olan hüquqi şəxs icarə haqqını ödədikdə, bu məbləğdən 14% ödəmə mənbəyindən vergi tutub dövlət büdcəsinə ödəyir.

    İcarəyə verən fiziki şəxsin bank hesabına 688 manat (800-14%) icarə haqqı köçürüləcəkdir

    İcarəyə verən fiziki şəxs (fərdi sahibkar) əmlakın icarəyə verilməsindən əldə etdiyi gəlirindən sosial sığorta haqqı ödəməməlidir.



    Yazı sonuncu dəfə 2020-04-24 tarixində yenilənib.


Mesaj
Şərh Göndər

E-MUHASIB.AZ, Bütün hüquqlar qorunur © 2024

Saytdakı materiallardan istifadə yalnız sayt rəhbərinin yazılı icazəsi ilə mümkündür.